IPLનો પોતાનો એક અલગ જ રંગ છે. રંગીન ક્રિકેટ, રંગોથી ભરપૂર, ડાન્સ, રોમાંચ, એક્શન અને ગ્લેમર કા તડકા. વિદેશી ખેલાડીઓ બે મહિના માટે ફેમિલી પિકનિક કરવા ભારત આવે છે. કદાચ તેથી જ કેટલાક લોકો તેને ઈન્ડિયન પ્રીમિયર લીગને બદલે ઈન્ડિયન ફેમિલી લીગ અને ઈન્ડિયન પૈસા લીગ પણ કહે છે. કારણ કે ટીમો પાણીની જેમ પૈસા વહાવે છે. ટુર્નામેન્ટમાં ઘણો ખર્ચ થાય છે. આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ થાય છે કે ક્રિકેટના તહેવારની ઉજવણી માટે પૈસા ક્યાંથી આવે છે. ફ્રેન્ચાઇઝીને કેવી રીતે ફાયદો થાય છે? BCCI IPLની એક સિઝનમાંથી કેટલા પૈસા કમાય છે?
IPL ના બિઝનેસ મોડલને સરળ ભાષામાં સમજીએ.
પહેલાથી શરૂ કરીએ
IPLમાં આવકના એક કે બે સ્ત્રોત નથી પરંતુ આવકના અનેક સ્ત્રોત છે. મૂળભૂત રીતે કેન્દ્રીય આવક કમાણીનો સૌથી મોટો હિસ્સો છે, તેમાં બે બાબતો છે. પ્રથમ મીડિયા રાઇટ્સ અને બીજા ટાઇટલ સ્પોન્સરશિપ રાઇટ્સ, જેમાંથી BCCI અને ફ્રેન્ચાઇઝી તેમના નફાના 70 ટકા મેળવે છે.
મીડિયા અને ડિજિટલ અધિકારો
એટલે કે ચેનલો IPL ટીવી પર લાઈવ બતાવે છે તે કિંમત. સેટેલાઇટ ટીવી ચેનલો ભારે કિંમત ચૂકવીને મીડિયાના અધિકારો ખરીદે છે. બીસીસીઆઈ આમાંથી અડધી આવક રાખે છે અને બાકીની અડધી તમામ ટીમોમાં વહેંચે છે. વર્ષ 2008માં એટલે કે પ્રથમ સિઝન દરમિયાન જ, સોનીએ આગામી 10 વર્ષ માટે ટૂર્નામેન્ટના ટીવી અધિકારો ખરીદ્યા હતા. તે ખોટ કરી રહેલા સેટ મેક્સ માટે એક વિશાળ નિર્ણય હતો અને જે સાચો પડ્યો. ત્યારબાદ સોનીએ તેને 8,200 કરોડમાં ખરીદ્યો. વર્ષ 2018 થી વર્ષ 2023 સુધીના મીડિયા અધિકારો સ્ટાર ઇન્ડિયા પાસે છે.
ટાઈટલ સ્પોન્સરશિપ
DLF IPL, VIVO IPL, Tata IPL… એટલે પૈસા ચૂકવીને તમારું નામ IPL સાથે લિંક કરવાની સ્કીમ. જે કંપની સૌથી વધુ બોલી લગાવશે તેને ટાઇટલ સ્પોન્સરશિપ મળશે. એટલે ક્રિકેટ દ્વારા બ્રાન્ડ પ્રમોશન. આઈપીએલની આવકનો આ બીજો સૌથી મોટો સ્ત્રોત છે. ટાટા હાલમાં IPLના ટાઇટલ સ્પોન્સર છે. ટાટા ગ્રૂપે 670 કરોડમાં બે સિઝનના અધિકારો ખરીદ્યા છે. Vivo એ મધ્યમાં તેનો સોદો તોડવા માટે સમાપ્તિ ફી પણ ચૂકવી છે. આ રીતે, BCCI વર્ષ 2022-2023માં કુલ 1124 કરોડની કમાણી કરશે. તેમાંથી અડધા પૈસા બીસીસીઆઈ દ્વારા રાખવામાં આવે છે અને બાકીના અડધા ટીમો વચ્ચે વહેંચવામાં આવે છે.
કોમર્શિયલ એડ અને કિટ સ્પોન્સરશિપ
જ્યારે મેચમાં ઓવર સમાપ્ત થાય છે, ત્યારે એક નાનો વિરામ હોય છે અને તે ટૂંકા વિરામ દરમિયાન ટીવી પર જાહેરાતો ચલાવવામાં આવે છે. એક રિપોર્ટ અનુસાર, મેચની વચ્ચે આવી રહેલી 10 સેકન્ડની જાહેરાતનો સ્લોટ લગભગ 15 લાખ છે. જે કંપની ચિપ્સથી લઈને કોલ્ડ ડ્રિંક્સ બનાવે છે અને ખબર નહીં કેટલી નાની-મોટી વસ્તુઓનું વેચાણ વધે છે. BCCIની કુલ કમાણીનો 20 ટકા હિસ્સો મેચ દરમિયાન ચાલતી આ જાહેરાતમાંથી આવે છે. આ સિવાય ફ્રેન્ચાઈઝી ટી-શર્ટ, કેપ, હેલ્મેટ, સ્ટમ્પ અને અમ્પાયરના ડ્રેસમાં બનેલા લોગોથી પણ ઘણી કમાણી કરે છે.
સ્થાનિક આવક
સ્થાનિક આવક, જેમાં સ્થાનિક સ્પોન્સરશિપ અને ઈનામની રકમનો સમાવેશ થાય છે. મેચ ટિકિટના વેચાણથી દર વર્ષે લગભગ એક મેચમાં પાંચ કરોડ સુધીની કમાણી થાય છે. જો કોઈ ટીમના હોમ ગ્રાઉન્ડમાં મેચ રમાઈ રહી હોય તો તે કમાણીમાંથી 80 ટકા ફ્રેન્ચાઈઝીને મળે છે. આ ઉપરાંત, ટીમ સ્થાનિક સ્તરે વધુ લોકપ્રિય છે, સ્થાનિક સ્તરે તેને વધુ સ્પોન્સર્સ મળે છે, આ સાથે તે ચેમ્પિયનશિપની ઈનામી રકમમાંથી પણ કમાણી કરે છે. આમાંથી અડધો ભાગ ટીમના ખેલાડીઓને આપવામાં આવે છે અને બાકીનો અડધો ભાગ કંપની દ્વારા રાખવામાં આવે છે.